|
|
Filozofia rosyjska :
powrót
P. Fłorenski
|
Fłorenski Paweł
(1882 – 1937)
Filozof, teolog, kapłan Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej i męczennik okresu stalinowskiego, jeden z wielkich umysłów encyklopedycznych. Za życia porównywano go z Leonardem da Vinci i Pascalem. Był specjalistą w wielu dziedzinach wiedzy: od matematyki, fizyki, elektrotechniki, poprzez estetykę, archeologię, etnografię, filologię do poezji, malarstwa, muzyki i innych dziedzin.
Jego najbardziej znane dzieło Stołp i utwierżdienije istiny (Filar i podpora prawdy) miało niemały wpływ na powrót inteligencji rosyjskiej do chrześcijaństwa (np. M. Łosski, S. Bułgakow).
Fundamentalny termin jego filozofii – współistotność nawiązuje do idei wszechjedności W. Sołowjowa, a pośrednio także do idei soborności W. Chomiakowa. Poglądów tego ostatniego w pełni nie podzielał. Nie zgadzał się z ich antykatolickim nachyleniem, dostrzegając w nim przejawy protestanckiego demokratyzmu.
Idea współistotności została wyrażona w sposób symboliczny już w tytułowej ilustracji do dzieła Stołp i utwierżdienije Istiny, którego frontyspis przedstawia dwa anioły stojące na piedestale z napisem finis amoris ut duo unum fiant. Zgodnie z tą ideą, każda osobowość współistnieje z inną, ponieważ jest dziełem Trójcy Świętej (Współistotnych Osób Boskich par excellence), której Boskie światło odzwierciedla. Zaprzeczeniem koncepcji współistotności jest grzech. Trwając w grzechu, człowiek nie wychodzi poza obszar własnego „ja”. Egoistyczna koncentracja na sobie samej prowadzi z kolei osobę do jej rozczłonkowania. Człowiek, zamiast harmonijnie się rozwijać, zamyka się w ciemnościach. Grzech to obszar, przestrzeń ciemności, przeciwstawiająca się przestrzeni światła. Najwyższy stopień koncentracji na samym sobie może doprowadzić do stanów neuropatycznych. Fłorenski, podzielając punkt widzenia niektórych psychologów (np. M. Osipowa), wskazywał tym samym na usprawiedliwione, w jakimś stopniu, próby sprowadzenia chorób psychicznych do wad moralnych ludzi.
Wiązał on podstawowe problemy filozoficzne z dogmatem trynitarnym i ideą współistotności. Twierdził, że między Trynitarnym Bytem a nicością jedyną zasadę stanowi troistość. Myśl ludzka – przyjmując objawienie – niejako krzyżuje samą siebie, aby odrodzić się w świetle trójsłonecznej prawdy, radykalnie transcendentnej wobec wszelkiej koncepcji filozoficznej. O prawdzie myśliciel mówił językiem antynomii i paradoksu. Prawdy bowiem nie należy redukować do sfery intelektualnej. Jest ona absolutną rzeczywistością, realizowaną na podwalinie miłości, gdyż miłość oznacza wyjście z izolacji ku współistotności.
Jednym z najważniejszych zadań, jakie Fłorenski stawiał przed sobą, było opracowanie światopoglądu integralnego, a przynajmniej wytyczenie drogi ku jego powstaniu w przyszłości. W tym celu próbował przezwyciężyć rozproszenie, jakie wnosi specjalizacja nauk i dokonać swoistej syntezy między tym, co głosi Kościół, a tym, co uznaje świat nauki. Wychodząc od związków semantycznych, z upodobaniem przeprowadzał analizy i szukał powiązań między płaszczyznami wiary i rozumu.
W opisie rzeczywistości wychodził od podstawowego prawa termodynamiki – prawa entropii, czyli rozpraszania się energii. W jego dialektyce symbolem tego procesu jest Chaos. Równolegle do tego prawa funkcjonuje prawo ektropii, polegające na jednoczeniu tego, co ulega rozproszeniu. Symbolem procesu ektropii jest dla filozofa syntetyzujący Logos-Chrystus, obecny w sposób najpełniejszy w Eucharystii. Chodzi zatem o ideę rekapitulacji (łac. caput – głowa) wszystkiego w Chrystusie, wyrażoną przez św. Pawła, „aby wszystko zjednoczyć na nowo w Chrystusie jako Głowie” (por. Ef 1, 10). W języku Fłorenskiego oznacza to z kolei eucharystyczną integrację wszystkich energii w jednoczącej energii Ducha Świętego, co dokonuje się w liturgii Kościoła. Pozwala ona także zrozumieć wartość ludzkiej kultury, odnajdującej w kulcie Boga swój początek i usensowienie. Poglądy na kulturę i estetykę zawarł filozof także w pracy Obratnaja pierspiektywa. Dokonując tu analizy perspektywy malarstwa ikonicznego, stał się jednym z prekursorów badaczy religijnego języka ikon.
We właściwym odczytaniu myśli Fłorenskiego niemało trudności sprawia jego nauka o Sofii jako czwartej hipostazie. Sprzyja temu jej aspekt mistyczny, a zarazem znaczny stopień jej skomplikowania. Według teologa, Sofia jest „Wielkim Korzeniem całego stworzenia”, „pierwotnie stworzoną naturą stworzenia, twórczą miłością Boga”. Sofia to rzeczywistość kosmiczna, zebrana w jedno przez miłość Boga i oświecona pięknem Ducha Świętego. Uprawniona jest także interpretacja utożsamiająca Sofię z osobą Matki Bożej.
Nawiązując do idei Bogoczłowieczeństwa, Fłorenski pracował nad wykładnią teodycei i antropodycei, które uznawał za dwa zasadnicze elementy religii chrześcijańskiej, mającej na celu przebóstwienie istoty ludzkiej. Jego teodycea koncentrowała się wokół apologii Boga w obliczu istniejącego w świecie zła. Antropodycea zaś była apologią stworzenia Bożego – człowieka, w kontekście istniejących w nim tendencji do grzechu i zła. Ta interpretacja problemu spowodował polemikę Fłorowskiego z M. Bierdiajewem.
Nazwisko Fłorenskiego, obok nazwisk trzech innych myślicieli rosyjskich (P. Czaadajewa, W. Sołowjowa, W. Łosskiego), zostało wspomniane przez Jana Pawła II w encyklice Fides et Ratio (1998).
Piotr Przesmycki
- Антоний романа и Антоний предания (1905).
- В вечной лазури (1907).
- Вопросы религиозного самопознания (1907).
- Соль земли (1908).
- Общечеловеческие корни идеализма (1909).
- О духовной истине (1912).
- Пределы гносеологии (Основная антиномия теории познания) (1913).
- Смысл идеализма (1914).
- Столп и утверждение Истины. Опыт православной теодицеи (1914). „Не восхищение неищева” (1915).
- Около Хомякова (1916).
- Первые шаги философии (1917).
- Троице-Сергиева Лавра и Россия (1919).
- Мнимости в геометрии (1922).
- Наука как символическое описание (1922).
- Философия культа (1922).
- Записка о христианстве и культуре (1923).
- Обратная перспектива (1919).
- Иконостас (1922).
- Имена (1924).
- Анализ пространственности в художественно-изобразительных произведениях (1924).
- Предполагаемое государственное устройство в будущем (1933).
A. de Lazari (red.), Idee w Rosji. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski, t. V., Łódź 2002
|
|
|
|
| Książki
|
|
|
Акулинин В. - Философия
всеединства: От
В. С. Соловьева к П.
А. Флоренскому
, Новосибирск 1990 - ( A.A., ) |
|
|
Бердяев Н. - Русская идея.
Основные
проблемы
русской мысли
ХIХ века и начала
ХХ века
, Paris 1971 - ( A.A., ) |
|
|
Зернов Н. - Русское
религиозное
возрождение ХХ
века
, Paris 1991 - ( A.A., ) |
|
|
Корытко О. - „Иконостас” о.
Павла
Флоренского как
опыт
православного
осмысления
искусства ,
www.pravoslavie.ru/jurnal/culture/iconostas.htm, - ( A.A., ) |
|
|
Кравец С. - О красоте
духовной (П. А.
Флоренский:
религиозно-нравственные
воззрения)
, Москва 1990 - ( A.A., ) |
|
|
Палиевский П. - Розанов и
Флоренский
, „Литературная учеба” (1) 1989 - ( J.B., R.S.-L., ) |
|
|
Палиевский П. - П. А. Флоренский: pro et
contra.Личность и
творчество
Павла
Флоренского в
оценке русских
мыслителей и
исследователей.
Антология
, С.-Петербург 1996 - ( J.B., ) |
|
|
Половинкин С., П. А. - Флоренский:
Логос против
хаоса
, Москва 1989 - ( J.B., ) |
|
|
Управителев А. - К будущему
цельному
мировоззрению:
религиозное
миросозерцание
П. А. Флоренского:
монография
, Барнаул 1997 - ( J.B., ) |
|
|
Флоровский Г. - Пути русского
богословия
, Киев 1991 - ( M.W., ) |
|
|
Хоружий С. - Миросозерцание
Флоренского
, Томск 1999 - ( E.M., ) |
|
|
Хуторской А. - Отечественные
предпосылки
философии
виртуального
образования ,
www.eidos.techno.ru/books/virt_edu_ru.html, - ( E.M., ) |
|
|
Cioffari G. - Dizionario enciclopedico dell'Oriente cristiano
, Roma 2000 - ( P.P., ) |
|
|
Evdokimov P. - Le Christ dans la pensée russe
, Paris 1986 - ( P.P., ) |
|
|
Kijas Z. J. - Homo creatus est. Ekumeniczne studium antropologii Pawła A. Florenskiego (+1937) i Hansa Ursa von
Balthasara (+1988)
, Kraków 1996 - ( P.P., ) |
|
|
Lingua G. - Oltre l'illusione dell'Occidente: P. A. Florenskij e i fondamenti della filosofia russa
, Torino 1999 - ( P.P., ) |
|
|
Paprocki H. - Święty jako symbol świata innego [w:] P. Florenski, Sól ziemi
, Białystok 1996 - ( P.P., ) |
|
|
Paprocki H., Podgórzec Z. - Fłoreński P. A. , [w:] Encyklopedia katolicka , t. 5
, Lublin 1989 - ( P.P., ) |
|
|
Przebinda G. - Od Czaadajewa do Bierdiajewa. Spór o Boga i człowieka w myśli rosyjskiej (1832-1922)
, Kraków 1998 - ( L.K., M.St., P.P., ) |
|
|
Przebinda G., Smaga J. - Kto jest kim w Rosji po 1917 roku
, Kraków 2000 - ( M.St., P.P., ) |
|
|
Slesinski R. - Pavel Florensky: A Methaphysics of Love
, New York 1984 - ( P.P., ) |
|
|
Valentini N. - La sapienza dell’amore. Teologia della bellezza e linguaggio della verità
, Bologna 1997 - ( P.P., ) |
|
|
Valenziano G. - Florenskij. La luce della verità
, Roma 1986 - ( P.P., ) |
|
|
Valenziano G. - Memoria e Riserrezione in Florenskij e Bulgakov. Con testo ineditio di Pavel A. Florenskij
, Verruchio 1997 - ( P.P., ) |
|
|
Žak L. - Verità come etos. La teodicea trinitaria di P. A. Florenskij
, Roma 1998 - ( P.P., ) |
| Artykuły
|
|
|
Длугах Т. - Проблема
времени в
философии Канта
и П. Флоренского. ,
[w:] Кант и
философия в
России
, Москва 1994 - ( A.A., ) |
|
|
Игумен Андроник
[А. Трубачев] - Павел
Александрович
Флоренский
, „Литературная газета” (48) 1988 - ( A.A., ) |
|
|
Игумен Андроник
[А. Трубачев],
Половинкин С. - Флоренский
Павел
Александрович , [w:]
Русская
философия.
Словарь
, Москва 1995 - ( A.A., ) |
|
|
Кудрявцев П. - Идея Св. Софии в
русской
литературе
последних
десятилетий
, „Христианская мысль” (9) 1916 - ( S.J., J.B., ) |
|
|
Хоружий С. - Философский
символизм
Флоренского и
его жизненные
истоки ,
„Историко-философский ежегодник. 88”, Москва 1988 - ( M.W., ) |
|
|
Obolensky S. - La sophiologie et la mariologie de Paul Florensky
, „Unitas” (3 - 4) 1946 - ( P.P., ) |
|
|
Podgórzec Z. - O Pawle Florenskim
, „Znak” (4) 1976 - ( P.P., ) |
|
|
Przesmycki P. - Świadek czystego światła. Postać Pawła Florenskiego
, „W drodze” (1) 2001 - ( P.P., ) |
|
|
Schultze B. - Zur Sophiafrage
, „Orientalia Christiana Periodica” (3) 1937 - ( P.P., ) |
|
|
Slesinski R. - La sofiologia di Pavel Florenskij e la sua attualità oggi
, „Unitas” (4) 1982 - ( P.P., ) |
|
|
Žak L. - Il mistero del tempo come „quarta dimensione” in Pavel A. Florenskij
, „Filosofia e Teologia” (1) 2000 - ( P.P., M.St., ) |
|
|
Žust M. - Pavel Florenski in religiozna izkuąnja (Pavel Florensky et l’expérience religieuse)
, „Tretji dan” (1 - 2) 2001 - ( P.P., ) |
|
|
