POLSKI    ENGLISH   

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii    Uniwersytetu JagielloÅ„skiego

|  Forum |  Literatura |  Linki |  AktualnoÅ›ci
 


 

Etyka zawodowa – pomiÄ™dzy moralnoÅ›ciÄ… a prawem

Alicja Przyłuska-Fiszer

Nasilająca się od wielu lat tendencja do przyjmowania przez coraz to nowe grupy zawodowe kodeksów etycznych, których zadanie określa się na ogół jako sprecyzowanie i uszczegółowienie norm właściwego postępowania zawodowego, wzbudza zazwyczaj irytację etyków. Istnieją ku temu co najmniej trzy istotne powody. Po pierwsze, istotą moralności jest konieczność wyboru pomiędzy różnymi wartościami i różnymi zobowiązaniami moralnymi, które zazwyczaj wypływają z różnych źródeł i dlatego nie poddają się łatwo porównywaniu. Próba rozwiązywania problemów moralnych przez formułowanie obowiązujących norm, które mają mieć zastosowanie do każdej podobnej sytuacji jest, z tego punktu widzenia, nieuzasadnionym uproszczeniem, nieuwzględniającym zarówno złożoności praktyki życia moralnego jak i istotnych moralnie cech danego przypadku, które mogą być decydujące dla podjęcia wyważonej, uzasadnionej moralnie decyzji.

Po drugie, żaden, nawet najbardziej rozbudowany kodeks etyczny, nie jest w stanie udzielić odpowiedzi na każde pytanie, usunąć wszystkich wątpliwości moralnych i rozstrzygnąć jednoznacznie pojawiających się konfliktów wartości i norm. Etyka kodeksowa wyrabia w nas mylne przekonanie, że ilekroć trzymamy się jej zaleceń postępujemy słusznie, a tym samym zwalnia nas z konieczności namysłu moralnego, usypia świadomość, że wybór jednej wartości wiąże się często z naruszeniem innej i pozbawia nas poczucia odpowiedzialności za dokonane wybory.

Po trzecie, zwraca się uwagę na to, że kodeksy etyki zawodowej pełnią często rolę deklaratywną i nie przekładają się na rzeczywistą praktykę moralną, szczególnie wówczas, jeśli zawarte w nich normy nie są powszechnie akceptowane w środowisku, lub gdy wśród osób wykonujących dany zawód jest ktoś, kto nie ma wykształconego zmysłu moralnego i poczucia odpowiedzialności moralnej i zawodowej.

Czy oznacza to jednak, że kodeksy etyki zawodowej nie są w ogóle potrzebne? Czy do właściwego wykonywania zawodu wystarczy w zupełności przestrzeganie obowiązujących przepisów zawodowych i prawnych oraz postępowanie zgodnie z niepisanymi zasadami moralnymi obowiązującymi w danym środowisku? Czy bycie tzw. przyzwoitym człowiekiem jest wystarczającym warunkiem należytego wywiązywania się z obowiązków zawodowych? Czy, innymi słowy, kodeksy etyki zawodowej są w ogóle potrzebne?

Pomimo przedstawionych powyżej ogólnych zastrzeżeń dotyczących etyki kodeksowej uważam, że w przypadku niektórych zawodów, których wykonywanie wiąże się z ochroną podstawowych dóbr, jak np. życie i zdrowie człowieka, kodeksy etyki zawodowej mogą pełnić bardzo użyteczne funkcje. Powinny być jednak formułowane nie tylko w oparciu o tradycję moralną zawodu, ale także brać pod uwagę akceptowane społecznie wartości, zachować zgodność z obowiązującym prawem i konwencjami międzynarodowymi i nie starać się rozstrzygać spornych kwestii etycznych, co do których istnieją zasadnicze różnice zdań. Zamierzam uzasadnić tę tezę omawiając źródła i specyfikę etyki zawodów medycznych oraz różnice w zakresie obowiązywania norm moralnych i prawnych.

Pozwoli mi to na przedstawienie następujących wniosków:

1. Zadaniem kodeksów etyki zawodów medycznych jest określenie wartości szczególnie istotnych dla wykonywania danego zawodu oraz skodyfikowanie norm aksjologicznych. Wprowadzenie odpowiedzialności quasi prawnej za łamanie norm moralnych ma istotne znaczenie praktyczne dla budowania relacji wzajemnego zaufania pomiędzy pracownikami służby zdrowia a pacjentami.

2. Istotnym, choć często niedocenianym, celem kodeksów etyki zawodowej jest nadanie moralnego wymiaru normom proceduralnym, traktowanym zazwyczaj jako administracyjne utrudnienie, choć w wielu przypadkach ich rola polega właśnie na zagwarantowaniu pacjentom ochrony ich podstawowych praw.

3. Tryb przyjmowania kodeksów i wprowadzania do nich zmian powinien pozwalać na wypracowanie w drodze dyskusji zasad etycznych regulujących stosowanie nowych technik diagnostyki, leczenia i rehabilitacji. Reguły przyjęte w kodeksach mogą stanowić podstawę do przyjęcia w przyszłości odpowiednich rozwiązań prawnych.

4. Kodeks pełni rolę dyscyplinującą uzmysławiając jednocześnie konkretne obowiązki moralne, jakie wiążą się z wykonywaniem zawodu. Możliwość pozbawienia prawa do wykonywania zawodu za zachowania niezgodne z etyką zawodową wymaga określenia tych zasad. Z punktu widzenia interesów społecznych, zarówno pacjentów jak i lekarzy, oraz współpracujących z nimi grup zawodowych, kodeksy etyki zawodowej mają zatem duże znaczenie praktyczne.

powrót
 
webmaster © jotka