Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

[Do referatu Jerzego Gałkowskiego i Stanisława Gałkowskiego]

Martyna Moskaluk

Szanowni Panowie,

Dziękuję za niesamowicie cenny głos w dyskusji nad etyką nauczycieli. Szczególną wagę ma dla mnie wnikliwe przyjrzenie się neutralności światopoglądowej, do której odnosiłam się także w moim wystąpieniu.

Zgadzam się z wypowiedziami dotyczącymi relatywizmu. "(…) wychowawca, który w swojej praktyce pedagogicznej usiłowałby być konsekwentnie neutralny wobec wszelkich możliwych światopoglądów, a więc powstrzymywałby się od wyraźnej aprobaty jednego z nich i starałby się zawsze wskazywać na równie przekonywujące racje przemawiające za konkurencyjnym normami i rozstrzygnięciami, de facto formowałby dzieci w duchu sceptycyzmu i relatywizmu. A więc nie byłby neutralny." Niestety, nie często spotykamy się z takim ujęciem problemu: przekaz nauczyciela, którego postawę można nazwać sceptycyzmem, czy nawet agnostycyzmem co do wartości, nie jest przekazem obojętnym. Nie tylko słowami, ale przede wszystkim postawą komunikuje pewien światopogląd.

W ostatnich dniach powróciła sprawa skargi państwa Grzelaków do Trybunału w Strasburgu odnośnie dyskryminowania ich syna z powodu nieuczęszczania na lekcje religii (adnotacja na świadectwie szkolnym, brak opieki w czasie lekcji religii, szykany ze strony kolegów, konieczność zmiany szkoły) oraz braku zapewnienia mu uczęszczania na lekcje etyki. Pretensje te wsparła Helsińska Fundacja Praw Człowieka. W bieżącym tygodniu Trybunał uznał, iż brak lekcji etyki narusza Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Minister edukacji Katarzyna Hall przypomniała o prawie każdego ucznia do uczęszczania na lekcję etyki, tak jak religii innych wyznań. Skarga rodziców wydaje mi się o tyle słuszna, o ile występowali oni o zorganizowanie takich lekcji – wtedy według prawa samorząd terytorialny ma obowiązek ich organizacji. Hall podkreśliła, iż jeśli ilość uczniów – przykładowo w całej szkole – jest mała, należy zorganizować lekcje międzyszkolne. Zastanawia mnie kwesta wykonywalności takiego wymogu i to, ile osób faktycznie zdecydowałoby się posyłać dzieci na, jak dotychczas nieobowiązkowe, lekcje etyki odbywające się poza szkołą lub poza czasem szkolnym. Trybunał może stwierdzić fakt, iż brak etyki w szkole narusza prawo. Możemy wszyscy się z tym zgodzić. Jednak przechodząc na grunt praktyczny, trudno jest o logistyczne rozwiązanie tej kwestii. W grę wchodzą finanse, sprawa zatrudnienie nauczycieli. Nieproporcjonalna wydaje się być z jednej strony łatwość, z jaką formułuje się wymogi, z drugiej – realistyczna ocena pomocy konkretnym samorządom terytorialnym w realizacji tychże. Jak, dla przykładu, rozwiązać problem jednego niewierzącego ucznia w szkole organizującej lekcje religii, która znajduje się w małej miejscowości. Zatrudnienie nauczyciela przedmiotu dla jednego ucznia nie wchodzi w grę. Ponieważ nie ma obowiązku uczęszczania na lekcję religii, konieczne jest zagospodarowanie uczniowi przypadającego na nią czasu w postaci, przykładowo, zajęć w świetlicy. I na tym polu słuszne zdają się być pretensje z 2002 roku. Nieuprawnione jest jednak, według mnie, do czego odnosi się dygresja Panów zamieszczona na końcu wystąpienia, roszczenie co do traktowania etyki jako ekwiwalentu religii. Syn skarżących – państwa Grzelaków musiałby mieć do wyboru alternatywne etyki (dodajmy – do wyboru rodziców), których nauczanie osiągałoby zadowalający poziom. Jak Panowie piszą: "Często popadamy w rodzaj sokratejskiego złudzenia - przekonania, iż etyka, wiedza teoretyczna, przekształca się automatycznie w moralność."

Czy w takiej skardze nie ukrywa się poniekąd przekonanie o tym, że 1) nauczanie katechezy jest zawsze skutecznym uzupełnieniem/zamiennikiem wychowania religijnego wynoszonego z domu, 2) nauczenie katechezy jest formacją moralną? W przypadku pierwszego założenia, przesłanką wniesionej skargi okazuje się być przekonanie, iż szkoła poprzez lekcje etyki jest w stanie uformować nasze dzieci moralnie, czy też dać im możliwość wyboru przez samą prezentację wielu systemów etycznych. W przypadku drugiego mamy do czynienia z pominięciem podstawowej różnicy celów nauczania religii oraz etyki. Jak wielokrotnie podkreślał w swoich dziełach wybitny filozof współczesny Max Scheler: celem każdej religii jest zbawienie, więc nauczanie religii polega na prezentacji, objaśnianiu, dyskusji dotyczącej podstawowych prawd zbawczych, które wpływają w sposób istotny na życie człowieka; nie zaś na przedkładaniu systemu moralnego zawartego w wyznaniu.

powrót